Bildiğiniz gibi içinde bulunduğumuz günlerde hemen herkes ekonomik bir krizden söz etmektedir. Bu krizin nitelikleri, ülke dışı aktörlerin manipülasyonu ve diğer birçok husus ekonomik ve siyasi çevreler tarafından tartışılmaktadır. Biz bu yazımızda böyle durumlarda işletmelerde sergilenecek tutum ve davranışlardan söz edeceğiz.
* İŞLETMELER İÇİN KRİZ NEDİR?
İşletmelerde kriz, iç ve dış çevrelerde olabilecek ani değişimlerin, işletmenin yapmış olduğu planlarını etkilemesi, amaçlarına ulaşmasını engellemesi ve hatta varlığını tehdit etmesi ile sonuçlanabilecek tehlikeli bir süreçtir. Böyle dönemlerde işletmeler de ani karalar alabilir ve hızlı değişimler gösterebilirler. Alınan bu ani ve hızlı kararlar ne kadar doğru olursa kriz o kadar az zararla atlatılabilir. İşletmeler için kriz ortamının özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
. Kriz, yıllık stratejik planlarında "Kriz Yönetimi" konusuna yer vermiş olan işletmelerde önceden az çok tahmin edilebilir. Ancak yine de beklenmedik ve ani değişimlerle ortaya çıkar.
. İşletmeler, birden bire gelişen bu olaylara karşı önlem almakta gecikebilirler.
. Kriz, işletmelerin varlığını tehdit edebilir.
. Krizler işletmelerin gelişen olaylara karşı reaksiyon kabiliyetini zayıflatabilir.
. Kriz ortamları genellikle radikal değişiklikleri gerektirebilir.
. Bu değişimleri yapabilecek bilgi ve zaman olmayabilir.
. Krizler, işletmelerde gerginlik ve moral bozukluğu yaratabilir. Ancak her moral bozucu olayı da kriz olarak nitelememek gerekir.
. Krizler hızlı karar alınması gereken süreçlerdir. Geç kalmak ya da krizi görmezden gelmek tehlikeli sonuçlar yaratabilir.
. Krizler iyi yönetilirse fırsatlara da dönüştürülebilir.
*İŞLETMELERDE KRİZ YÖNETİMİ
İşletmeler, krizler olmasa da zaman zaman çevrelerindeki belirsizlikler ve ani değişimlerden etkilenerek, beklenmedik tehlikelerle karşılaşabilirler. İşletme yönetiminin başarısı ve işletmenin hayatına devam edebilmesi böyle durumlarda sergileyebilecekleri yeri geldiğinde olağandışı da olabilecek yönetim becerilerine bağlıdır. Hatta bu dönemlerde gösterilecek doğru tutum ve davranışlar işletme için tehlikelerden öte fırsatlar da doğurabilir. İşte kriz yönetimi böyle durumlarda gösterilecek doğru tutum ve davranışları içeren bir süreçtir. Kriz yönetimini bilmeyen işletmeler için her değişim bir kriz olabilir.
Ancak kriz yönetimi, sadece kriz belirtileri başladığında ya da kriz başladıktan sonra ortaya konulan uygulamaları içermez. Kriz yönetimi işletmelerde stratejik yönetimin bir parçasıdır. Çünkü stratejik yönetimin temelinde belirsizlik altında bazı kararlar almak ve planlar kurmak vardır. İşletmeler yıllık stratejik planlarını yaparken iç ve dış çevre şartlarını dikkatli bir şekilde analiz ederek olası bazı tehlikeleri de tahmin edebilmeli ve bunlarla ilgili önlemleri hazır edebilmelidirler. Bunu yaptıkları takdirde tahmin edemedikleri ya da beklemedikleri olaylara karşı bile daha hazırlıklı olabilirler. Böylelikle kriz dönemleri çok daha az zararla hatta bazen karlı şekilde bile atlatılabilir.
• KRİZ YÖNETİMİNİN AŞAMALARI NELERDİR?
- Ortada hiçbir kriz belirtisi olmadığı halde stratejik planın bir parçası olarak, arama toplantıları, beyin fırtınaları gibi geniş katılımlı toplantılarla olası tehlikeleri ve olağanüstü durumları tahmin etmek ve olası kriz senaryoları üretmek.
- Meydana gelecek krizlerin sinyallerini mümkün olduğunca erken tespit edecek mekanizmalar, sistemler kurmak ve kullanmak. (Süreç Performans kriterleri belirlemek ve bunları sürekli inceleyerek değişimlerin nedenlerini araştırmak, anketler yapmak, müşterilerle ve tedarikçilerle sürekli bilgi alışverişi içerisinde olmak, bench marking yapmak gibi)
- Kriz sinyalleri ortaya çıktığında işletmedeki bütün iş süreçlerini ele alarak krizden korumanın yollarını araştırmak. Krize karşı hazırlıklar yaparak krizin işletmede oluşturacağı negatif etkileri en aza indirmek için önlemler almak. Böylelikle kriz beklenen bir durum olarak daha kolay yönetilebilir.
- Kriz gerçekleştiğinde ve işletmeyi etkisi altına aldığında, daha önce planlanmış olan önlemleri, gerçekleşen şartlara göre tekrar gözden geçirmek ve çok hızlı bir şekilde uygulamaya koymak. Böylelikle krizi kontrol altında tutmak.
- Kriz şartları ortadan kalktığında mümkün olabilecek en kısa zamanda normal uygulamalara geçmek.
- Kriz öncesi, kriz sırası ve kriz sonrası süreçleri değerlendirerek bunlardan ders çıkarmak. Gelecekteki olası krizler için hazırlıklı olmak. Ve krizden öğrenmek.
• KRİZ DÖNEMLERİNDE YAPILABİLECEK HATALAR
Bazen bir işletmede her zaman yaşanabilecek sorunlar kriz gibi algılanabilmektedir. İşletmelerin kendileri tarafından yönetebilecek nedenlerle çıkan problemler kriz değildir.
Öte yandan krizler hafife alınmamalı ya da "bizi etkilemez, biz iyi durumdayız" diyerek görmezden de gelinmemelidir.
Ancak özellikle üst yöneticiler kriz dönemlerinde paniğe de kapılmamalıdırlar. Çalışanların morallerinin ve motivasyonlarının bozulmamasına özen göstermelidirler. Krizi yönetirken işletmedeki çalışanların kişisel kaygılar duyması ve işletmede de panik havasının yayılması bir çok olumsuz sonuçlar yaratabilir.
Kriz dönemlerinde işletmelerde yapılabilecek en önemli hatalardan birisi de krize karşı önlemler alayım derken daha sonra işletmeyi zor durumda bırakacak ve onarılamayacak sorunlar yaratacak bazı uygulamalar yapmaktır. Çalışanların sayısını azaltmak, üretim kapasitesini düşürmek, bazı pazarlardan çekilmek ya da bazı müşterilerden vazgeçmek, işletmeyi kapatmak ya da bir süre ara vermek gibi eylemler kriz sonrasında işletmeler için yeni ancak özel krizlerin yaşanmasına neden olabilir.
Unutulmamalıdır ki işletmeler bazı dönemler, bazı yıllar kar elde etmeseler de hayatlarına devam edebilirler. Ancak müşterilerini, pazarlarını, itibarlarını, yetiştirmiş oldukları insan kaynaklarını bir kriz döneminde "krizi yönetiyorum" derken zaafa uğrattıklarında, kriz geçtikten sonra toparlanıp yollarına devam etmeleri zorlaşabilir.
